ประวัติกฎหมายสงคราม

 สงครามคือปรากฏการณ์ของความรุนแรงร่วมกันที่จัดขึ้น ซึ่งส่งผลต่อความสัมพันธ์ระหว่างสองสังคมหรือมากกว่านั้น หรือความสัมพันธ์ทางอำนาจภายในสังคม สงครามอยู่ภายใต้กฎหมายว่าด้วยการขัดแย้งด้วยอาวุธ ซึ่งเรียกอีกอย่างว่า “กฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศ” แนวคิดของกฎหมายมนุษยธรรมระหว่างประเทศมีมาตั้งแต่สมัยโบราณและมีอยู่ในทุกวัฒนธรรม ศาสนา และประเพณี กฎหมายดังกล่าวมีความเกี่ยวข้องอย่างใกล้ชิดกับประวัติศาสตร์ของสงคราม ในทุกช่วงเวลาของประวัติศาสตร์ ผู้นำจะวางกฎเกณฑ์และข้อห้ามเพื่อกำหนดว่าอะไรได้รับอนุญาตและอะไรต้องห้ามในการดำเนินกิจกรรมทางทหาร กฎเกณฑ์เหล่านี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อพยายามรักษาการควบคุม วินัย และประสิทธิภาพของกองกำลังทหาร นอกจากนี้ยังมีจุดมุ่งหมายเพื่อจำกัดผลกระทบของความรุนแรงและการทำลายล้างต่อความสมบูรณ์ทางร่างกายและจิตใจของนักรบ เพื่อให้พวกเขาสามารถกลับคืนสู่สังคมได้หลังจากความขัดแย้งสิ้นสุดลง

กฎหมายสงครามฉบับแรกนั้นไม่ได้ครอบคลุมทุกพื้นที่แต่ครอบคลุมถึงระดับภูมิภาค สนธิสัญญาฉบับแรกของจีนนั้นร่างขึ้นโดยซุนวู่ในช่วงศตวรรษที่ 6 ถึง 5 ก่อนคริสตกาล หลักการส่วนใหญ่ได้รับแรงบันดาลใจจากศาสนาและมุ่งเป้าไปที่การทำให้ความสัมพันธ์ทางสังคม การเมือง และการทหารมีความเป็นมนุษย์มากขึ้น อย่างไรก็ตาม กฎเหล่านี้บังคับใช้เฉพาะกับผู้ที่มีภูมิหลังทางวัฒนธรรมเดียวกันเท่านั้น หากศัตรูไม่ได้พูดภาษาเดียวกันหรือมาจากศาสนาอื่น กฎเหล่านี้จะไม่ได้รับการเคารพ ทฤษฎีของ “สงครามที่ชอบธรรม” หรือ “สงครามศักดิ์สิทธิ์” เป็นตัวอย่างที่แสดงให้เห็นถึงความคลุมเครือของปรากฏการณ์ดังกล่าว ทฤษฎีนี้ค่อยๆ เปลี่ยนจากข้อกำหนดของ “สงครามที่ชอบธรรม” ไปเป็นข้อกำหนดของ “วิธีการที่ถูกต้อง” ในเวลาต่อมา ทนายความชาวยุโรป เช่น โกรทิอุส วิตตอเรีย หรือวัตเทล รวมถึงทนายความชาวมุสลิม เช่น ชัยบานี ได้เปลี่ยนมาตรฐานทางศีลธรรมให้กลายเป็นกฎเกณฑ์ทางกฎหมาย โดยคาดการณ์ถึงการประมวลกฎหมายสากลร่วมสมัย ควรสังเกตว่าในสาขา jus gentium งานเขียนของศาสนาอิสลามที่สำคัญนั้นถูกเขียนขึ้นก่อนและอาจได้รับอิทธิพลการประมวลกฎหมายของยุโรป ด้วย

กฎหมายระหว่างประเทศร่วมสมัยครอบคลุมประเพณีเหล่านี้ จึงทำให้ประเพณีเหล่านี้มีลักษณะสากล กฎหมายระหว่างประเทศร่วมสมัยจำกัดเงื่อนไขที่รัฐอาจใช้กำลังได้ จำกัดวิธีการและเครื่องมือในการทำสงครามที่ได้รับอนุญาต โดยไม่คำนึงถึงวัตถุประสงค์ที่แสวงหา การรุกราน ความมั่นคงร่วมกัน คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ การป้องกันตนเอง เป็นต้น ตลอดหลายยุคหลายสมัย รัฐต่างๆ ได้กำหนดกฎเกณฑ์ต่างๆ ขึ้นเพื่อจำกัดการใช้กำลังเพื่อปกป้องสังคมจากผลกระทบระยะยาวของสงคราม โดยพยายามป้องกันไม่ให้ความขัดแย้งลุกลามถึงจุดที่ไม่อาจหันกลับได้ กฎหมายระหว่างประเทศกำหนดกฎเกณฑ์ดังกล่าวโดยควบคุมสงครามและห้ามการกระทำและพฤติกรรมบางอย่าง เช่น การสังหารหมู่โดยไม่จำเป็นและการกำจัดพลเรือน ซึ่งอาจทำให้การกลับคืนสู่สันติภาพและการปรองดองเป็นเรื่องยาก นอกจากนี้ กฎหมายยังเน้นย้ำถึงความสำคัญของการแยกแยะระหว่างพลเรือนและผู้สู้รบ ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อปกป้องพลเรือน ตลอดจนเพื่อชี้แจงว่าการใช้กำลังที่ได้รับอนุญาตไม่ได้มอบให้กับบุคคลทั้งหมด แต่ต้องดำเนินการภายในองค์กรที่มีโครงสร้างชัดเจนภายใต้ห่วงโซ่การบังคับบัญชาที่ชัดเจน

กฎหมายมนุษยธรรมได้รับการปรับให้เข้ากับพัฒนาการของสงคราม เดิมที กฎหมายชุดนี้เน้นไปที่ความขัดแย้งระหว่างรัฐ ซึ่งกองทัพที่มีกำลังใกล้เคียงกันจะต่อสู้กันเอง อย่างไรก็ตาม ความขัดแย้งในช่วงห้าสิบปีที่ผ่านมามีความแตกต่างกัน เมื่อมีสงครามเพื่อปลดอาณานิคม รัฐและองค์กรที่ไม่ใช่รัฐต่างก็อ้างสิทธิในการปกครองตนเองตามกฎหมาย ดังนั้น ความขัดแย้งจึงไม่ขัดแย้งกับกองทัพของรัฐแบบดั้งเดิม ในทางกลับกัน กิจกรรมกองโจรที่นำโดยองค์กรที่ไม่ใช่รัฐซึ่งมีการจัดระเบียบมากขึ้นได้เข้ามาแทรกแซงในเวทีพลเรือน สงครามเย็นนำไปสู่ “ความสมดุลของการก่อการร้าย” โดยไม่มีความเป็นไปได้ที่ประเทศที่มีมหาอำนาจนิวเคลียร์จะเผชิญหน้ากันโดยตรงทางทหาร ดังนั้น ความขัดแย้งจึงย้ายไปสู่ภาคพลเรือนอีกครั้ง โดยมีองค์กรที่ไม่ใช่รัฐที่มีอาวุธเข้ามาเกี่ยวข้องมากขึ้นเรื่อยๆ การใช้การก่อการร้ายต่อพลเรือนเป็นลักษณะสำคัญของความขัดแย้งที่ไม่สมดุลดังกล่าวเสมอมา

แม้ว่ากฎหมายมนุษยธรรมจะเน้นไปที่ผู้สู้รบเป็นหลัก แต่กฎหมายดังกล่าวได้มุ่งไปที่การคุ้มครองพลเรือนมากขึ้นและพัฒนากฎเกณฑ์ที่ใช้กับความขัดแย้งภายในประเทศ กฎหมายว่าด้วยความขัดแย้งทางอาวุธระหว่างประเทศได้รับการรวบรวมเป็นประมวลกฎหมายอย่างต่อเนื่องตลอดระยะเวลาหลายร้อยปี กฎเกณฑ์เหล่านี้มีความสม่ำเสมอและต่อเนื่องมาโดยตลอด ทำให้กฎเกณฑ์บางข้อถือเป็น "ธรรมเนียมปฏิบัติ" ซึ่งหมายความว่าได้รับการยอมรับในระดับนานาชาติ กล่าวอีกนัยหนึ่ง กฎเกณฑ์เหล่านี้มีผลผูกพันแม้กระทั่งกับรัฐหรือคู่สงครามที่ไม่ได้ปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ดังกล่าวอย่างเป็นทางการ

รากฐานของกฎหมายระหว่างประเทศเชิงบวกมาจากแนวคิดเรื่องสงครามที่พัฒนาขึ้นในศตวรรษที่ 19 กฎหมายเหล่านี้เขียนขึ้นโดยรัฐ และส่วนใหญ่แล้ว จุดมุ่งหมายของกฎหมายเหล่านี้คือเพื่อควบคุมสงครามระหว่างรัฐและปกป้องสิทธิของทหาร ความขัดแย้งที่เกิดขึ้นในช่วงห้าสิบปีที่ผ่านมาไม่สอดคล้องกับบริบทดังกล่าวอย่างชัดเจนอีกต่อไป นอกจากนี้ กฎหมายด้านมนุษยธรรมยังคงได้รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่องเพื่อปรับปรุงการคุ้มครองพลเรือนและเสริมสร้างกฎเกณฑ์ที่ใช้กับความขัดแย้งทางอาวุธภายในประเทศ

เรื่องนี้แสดงออกมาชัดเจนที่สุดในอนุสัญญาเจนีวาครั้งที่ 4 ปี ค.ศ. 1949 และพิธีสารเพิ่มเติม 2 ฉบับปี ค.ศ. 1977 ของอนุสัญญาเหล่านี้ กฎหมายมนุษยธรรมปรับตัวเพื่อตอบสนองต่อความท้าทายที่เปลี่ยนแปลงเหล่านี้โดยให้ความสำคัญกับธรรมเนียมปฏิบัติของรัฐและผู้สู้รบ รวมถึงองค์กรด้านมนุษยธรรมมากขึ้น 

ปัจจุบัน คำว่า สงคราม อาจไม่นิยมใช้ในกฎหมายระหว่างประเทศ คำว่าความขัดแย้งด้วยอาวุธระหว่างประเทศใช้เมื่ออ้างถึงสงครามระหว่างสองรัฐหรือมากกว่านั้น และคำว่าความขัดแย้งด้วยอาวุธที่ไม่ใช่ระหว่างประเทศใช้เมื่ออ้างถึงสงครามกลางเมือง จะต้องบรรลุถึงระดับและความเข้มข้นของความรุนแรงในระดับหนึ่งก่อนที่สถานการณ์จะเข้าข่ายเป็น "ความขัดแย้งด้วยอาวุธ" สถานการณ์รุนแรงที่อยู่ภายใต้เกณฑ์ดังกล่าวจะเรียกว่า "ความไม่สงบภายใน" หรือ "ความตึงเครียด" การจลาจล การกระทำรุนแรงที่เกิดขึ้นเป็นครั้งคราวและเป็นครั้งคราว และการกระทำอื่นๆ ที่มีลักษณะคล้ายกันไม่ถือเป็นความขัดแย้งด้วยอาวุธ (APII มาตรา 1.2) ซึ่งกฎหมายมนุษยธรรมมีผลใช้บังคับเฉพาะในสถานการณ์ที่มีความขัดแย้งทางอาวุธเท่านั้น อย่างไรก็ตาม ในกรณีที่เกิดความไม่สงบและความตึงเครียดภายใน ทั้งสิทธิมนุษยชนและกฎหมายมนุษยธรรมต่างก็กำหนดหลักประกันพื้นฐานบางประการที่ต้องได้รับการเคารพ 

ในสถานการณ์ที่มีความขัดแย้ง กองกำลังติดอาวุธจะใช้ความรุนแรงแบบรวมกลุ่มกันอย่างเป็นระบบและสามัคคีกัน ความจริงที่ว่ามีกฎเกณฑ์ทำให้สามารถแยกแยะระหว่างความขัดแย้งด้วยอาวุธกับความวุ่นวายได้ นักรบจะต้องจัดกลุ่มและหน่วยต่างๆ เพื่อตอบสนองต่อลำดับชั้นการบังคับบัญชา ซึ่งมีหน้าที่ในการออกคำสั่งและควบคุมวินัย รวมถึงการปฏิบัติตามกฎหมายด้านมนุษยธรรม โดยผู้สู้รบที่เผชิญหน้ากันอาจเป็นสมาชิกของหน่วยงานทางการเมืองที่เป็นทางการและได้รับการยอมรับ เช่น รัฐบาล หรืออาจเป็นกองกำลังติดอาวุธของหน่วยงานทางการเมืองที่ไม่ได้รับการรับรองจากฝ่ายตรงข้ามในความขัดแย้งหรือจากรัฐอื่นๆ มักเป็นกรณีนี้ในสงครามปลดปล่อยชาติและสงครามกลางเมือง เป็นต้น กฎหมายความขัดแย้งด้วยอาวุธใช้กับทุกฝ่ายในความขัดแย้งไม่ว่าหน่วยงานใดจะสั่งให้ทำก็ตาม 

ในปี ค.ศ. 1928 รัฐต่างๆ ภายใต้สนธิสัญญาเคลล็อกก์-ไบรอันด์ ปฏิเสธทางเลือกในการใช้สงครามในความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ การสละสิทธิ์ดังกล่าวมีระยะเวลาสั้นมาก กฎบัตรสหประชาชาติจำกัดสิทธิในการใช้กำลังในความสัมพันธ์ระหว่างรัฐ แต่ไม่ได้ห้ามโดยสิ้นเชิง (รัฐสามารถใช้กำลังอาวุธเพื่อป้องกันตนเองได้เท่านั้น เพื่อตอบโต้การรุกราน) รัฐต่างๆ ควรยุติข้อพิพาทระหว่างประเทศด้วยวิธีการทางสันติวิธี โดยได้รับความช่วยเหลือจากชุมชนระหว่างประเทศและกลไกต่างๆ ที่จัดตั้งขึ้นภายในระบบของสหประชาชาติเพื่อจุดประสงค์นี้ ในความเป็นจริง รัฐต่างๆ อยู่ภายใต้ภาระผูกพันที่ชัดเจนในการแสวงหาวิธีแก้ปัญหาโดยสันติ หากความพยายามในเชิงสันติภาพล้มเหลวและสันติภาพและความมั่นคงระหว่างประเทศถูกคุกคาม กฎบัตรได้คาดการณ์ถึงความเป็นไปได้ในการใช้กองกำลังติดอาวุธระหว่างประเทศเพื่อฟื้นฟูสันติภาพ ในช่วงห้าสิบปีที่ผ่านมา กลไกดังกล่าวได้ดำเนินการในลักษณะบางส่วนและเฉพาะหน้าผ่านการปฏิบัติการรักษาสันติภาพต่างๆ ที่เกิดขึ้น แม้จะมีข้อจำกัดเหล่านี้ สงครามก็ยังคงเป็นองค์ประกอบของความสัมพันธ์ระหว่างประเทศเช่นเดิมมาตั้งแต่สมัยโบราณ 

กฎแห่งสงคราม กฎหมายระหว่างประเทศว่าด้วยความขัดแย้งด้วยอาวุธได้รับการรวบรวมเป็นประมวลกฎหมายอย่างต่อเนื่องตลอดระยะเวลาหลายร้อยปี ปรัชญาเบื้องหลังกฎระเบียบดังกล่าวเป็นไปในแนวทางเดียวกันในทุกทวีป:

• สงครามเป็นระยะเปลี่ยนผ่าน ดังนั้น จึงต้องดำเนินการในลักษณะที่ไม่ทำให้การกลับคืนสู่สันติภาพเป็นไปไม่ได้ ทั้งสำหรับสังคมโดยรวม และสำหรับทหารที่ต้องสามารถปรับตัวให้เข้ากับชีวิตพลเรือนได้

• จิตวิญญาณของกฎเกณฑ์มีความสอดคล้องกัน กล่าวคือ มีเป้าหมายเพื่อหลีกเลี่ยงความทุกข์ทรมานและการทำลายล้างที่ไม่จำเป็น และห้ามการกระทำที่ไม่สมดุลกับข้อได้เปรียบทางทหารที่ต้องการ กฎเกณฑ์เน้นย้ำถึงความสำคัญของการแยกแยะระหว่างวัตถุทางทหารและพลเรือน

รัฐต่างๆ ได้ควบคุมและจำกัดวิธีการทำสงครามมาตั้งแต่ก่อนที่จะมีการก่อตั้งสหประชาชาติ โดยในกรอบดังกล่าว ได้มีการนำกฎเกณฑ์เพิ่มเติมที่ควบคุมการใช้กำลังมาใช้ หลักการพื้นฐานคือการปฏิบัติการทางทหารจะถือว่าถูกต้องตามกฎหมายก็ต่อเมื่อเป็นวิธีการบรรลุวัตถุประสงค์ทางทหารโดยเฉพาะเท่านั้น อาวุธที่ใช้จะต้องสมดุลและสอดคล้องกับวัตถุประสงค์ และต้องหลีกเลี่ยงการทำลายล้างและความทุกข์ทรมานที่ไม่จำเป็น วิธีการต่อสู้จะต้องทำให้ผู้ต่อสู้สามารถแยกแยะระหว่างเป้าหมายพลเรือนและทหารได้ วิธีการที่ใช้จะต้องช่วยให้สามารถส่งความช่วยเหลือไปยังเหยื่อพลเรือนได้ในระหว่างการสู้รบด้วย ซึ่งอนุสัญญาเจนีวา 4 ฉบับปี ค.ศ. 1949 และพิธีสารเพิ่มเติมปี ค.ศ. 1977 ถือเป็นตัวอย่างล่าสุดของการรวบรวมหลักการเหล่านี้ อนุสัญญาเหล่านี้ควบคุมวิธีการทำสงครามและยืนยันสิทธิในการได้รับความช่วยเหลือสำหรับพลเรือนและผู้ที่ไม่ใช่ผู้สู้รบ

สิทธิในการใช้ความรุนแรง กล่าวคือ ความรุนแรง การทำลายล้าง และการฆ่า ถูกควบคุมโดยอนุสัญญาเจนีวาปี ค.ศ. 1949 และอนุสัญญาเฮกปี ค.ศ. 1899 ผ่านบทบัญญัติเกี่ยวกับอาวุธและวิธีการทำสงคราม

สิทธิในการได้รับความช่วยเหลือ กล่าวคือ อนุสัญญาเจนีวาและพิธีสารเพิ่มเติมกำหนดรายละเอียดของการคุ้มครองที่ต้องให้แก่พลเรือนและการบรรเทาทุกข์ที่เหยื่อของความขัดแย้งมีสิทธิ์ได้รับหน้าที่ทางการแพทย์ วัตถุและทรัพย์สินที่ได้รับการคุ้มครอง บุคคลที่ได้รับการคุ้มครอง ขอบเขตการคุ้มครอง การบรรเทาทุกข์ สิทธิในการเข้าถึง สิทธิในการริเริ่มด้านมนุษยธรรม

การรับประกันขั้นพื้นฐาน อนุสัญญาเจนีวาและพิธีสารเพิ่มเติมยังรับรองมาตรฐานขั้นต่ำของการคุ้มครองที่ใช้ได้ในกรณีขัดแย้งทุกประเภท โดยเฉพาะอย่างยิ่ง อนุสัญญาเหล่านี้เกี่ยวข้องกับกฎเกณฑ์สำคัญที่ควบคุมการบรรเทาทุกข์และการคุ้มครองพลเรือน  

ความรับผิดชอบ อนุสัญญาเจนีวายังกำหนดความรับผิดชอบเฉพาะของรัฐ ตลอดจนผู้บัญชาการกองกำลังติดอาวุธและบุคคล ในแง่ของการบังคับใช้และความเคารพต่อกฎหมายมนุษยธรรม นอกจากนี้ยังกำหนดบทลงโทษทางอาญาที่แตกต่างกันซึ่งสามารถนำมาใช้เพื่อลงโทษอาชญากรรมสงครามหรืออาชญากรรมอื่น ๆ ต่อมนุษยชาติ